نرم تنان
به گروهی از بی مهرگانی که بدن هایی نرم دارند، نرم تن گفته می شود.
نَرم‌تَنان ( (molluscaدومین شاخه بزرگ از سلسلۀ جانوران هستند. جانوران این شاخه دارای ریخت‌شناسی بسیار متنوع هستند و اعضای آن ساختار دهانی کیتینی به نام سوهانک دارند و تقارن دوطرفی و بندبند بودن بدنشان به‌طور کامل یا تقریباً از بین رفته است؛ بدن آنها دارای پوسته‌ای صدفی است که از ترشحات جُبه به وجود آمده است. فرهنگستان زبان فارسی در مصوبات تازه خود برای شاخه‌های جانداران پسوند «-تباران» را در نظر گرفته و بنا بر این شیوه بندپایان را «نرم‌تن‌تباران» نیز نامیده است.
شاخه نرم‌تنان شاخه‌ای پرتنوع و موفق است و شامل جانورانی چون هشت‌پا، حلزونها و ماهی‌های مرکب میشود. نرم‌تنان از سده‌ها پیش برای انسان از نظر مواد خوراکی و تجارت مروارید اهمیت داشته‌اند. نیش برخی از نرم‌تنان ازجمله هشت‌پای حلقه‌آبی می‌تواند کشنده باشد
نرم‌تنان سر و پا و آب‌ششهای مجزا دارند و به این خاطر از شاخه کرم‌های حلقوی پیشرفته‌ترند. بدن نرم‌تنان به به بخش‌های اصلی سر، پا، توده احشایی و جُبّه تقسیم میشود. جبه آنها موادی را ترشح میکند که تشکیل صدفی اهکی می‌دهد. هر چه صدف بزرگتر و سنگین‌تر باشد حرکت جانور کندتر است. بیشتر نرم‌تنان زبانی دندانه‌دار دارند که سوهانک نامیده میشود.
شاخه نرم‌تنان دارای هفت رده است که بیشتر آنها در آب زندگی می‌کنند. این رده‌ها عبارتند از شکم‌پایان، سرپایان، ناوپایان، سپرپایان، دوکفه‌ای‌ها، گهواره‌های دریایی، بی‌لاکه‌ای‌ها، تک‌لاکه‌ای‌ها و چندلاکه‌ای‌ها.
از این هفت رده، تنها دو رده شکم‌پایان و دوکفه‌ای‌ها جانوران خشکی‌زی دارند.
هرچند نرم‌تنان در زمره کاواکه‌داران coelomates هستند اما کاواکه coelom (حفره اصلی بدن) آنها بسیار کوچک است و حفره اصلی بدن آنها که خون در آن گردش می‌یابد خون‌کاواکه hemocoel نامیده میشود. دستگاه گردش خون نرم‌تنان از نوع باز است یعنی به جای خون‌رسانی از طریق رگ‌ها اندامهای داخلی در حفره‌ای پر از خون قرار می‌گیرند و شمار رگ‌ها در بدن آنها زیاد نیست.
دفع فضولات بدن آنها از طریق دو کلیه انجام میشود. نرم‌تنان دو جنس مخالف دارند و باروری در آنها می‌تواند درونی یا بیرون باشد. دستگاه عصبی نرم‌تنان دربرگیرنده گره‌های عصبی ganglia سری، جنبی، و پایی است. نرم‌تن‌ها هم‌چنین اندامهای حسی هم‌چون چشم، شاخک و غیره دارند.
نرم‌تن‌شناسی شاخه‌ای از جانورشناسی است که به بررسی و پژوهش دربارهٔ این شاخه از جانوران می‌پردازد.
وجه اشتراک نرم تنان
اغلب نرم تنان، پاهای ماهیچه ای دارند که برای خزیدن و نقب زدن از آن ها استفاده می کنند. برخی از آن ها سرهایی با اندامهای حسی دارند. بدن نرم آن ها از شش ها یا آبشش ها و اندام های گوارشی تشکیل شده است که همه ی آن ها توسط اندامی پوست مانند به همین نام در کنار یکدیگر قرار گرفته اند.
تغذیه نرم تنان
اغلب نرم تنان زبانی سوهان مانند به نام رادولا دارند که با دندان هایی کوچک و تیز مجهز شده است. این جانوران با زبانشان گیاهان کوچک یا جانوران را از روی سنگ ها می تراشند و طعمه را به قسمت های بزرگ تقسیم می کنند. صدف های دوکفهای، مانند صدف های خوراکی، آب را از آبشش هایشان عبور می دهند.
شکل و عمل
بدن نرم تنان را به طور کلی می توان شامل قسمت های سر-پا و توده احشایی دانست. این جانوردر اصل با فعالیت ماهیچه ای جابه جا می شود.توده احشایی شامل اندام های گوارشی، گردش خون ،تنفس و تولید مثلی است.جبه محافظ یا پالیوم را می سازند که فضایی را در فاصله ی جبه و دیواره ی بدن پدید می آورد، به این محوطه فضای جبه( فضای پالیال) گفته می شود.آبشش ها (کتنیدیا) یا شش ها در فضای جبه قرار دارند.در بعضی از نرم تنان جبه صدف محافظی را در اطراف توده احشایی ترشح می کند.تغییراتی که در ساختار و آرایش سر، پا وتوده احشایی به وجود می آید سبب بروز این همه گوناگونی در گروه نرم تنان شده .
اندام و اعضای نرم تنان
رادولا
رادولا اندامی انبساط پذیر و سوهان مانند است که به جای زبا عمل میکند و در همه نرم تنان به جز دو کفه ای ها و بیشتر سولنو گاستر هاوجود دارد.ماهیچه های پیچیده ای رادولا وغضروف های حمایت کننده آن(اودونتوفور) را حرکت می دهند و در همین حال، پوسته ای در روی نوک غضروف ها می چرخد. در روی رادولا، از چند عدد تا 250 هزار دندانه وجود دارد که در موقع فعالیت ابن اندام، می توانند بتراشند، پاره و خرد کنند یا ببرند. عمل معمولی رادولا دوگانه است:1) جدا کردن ذرات ریز از غذا 2) دارا بودن نقش نوار نقاله آن ذرات به سوی لوله گوارش، از طریق جریانی که همیشه در این جهت برقرار است. چون رادولا از قسمت جلو فرسودگی می یابد،همواره دندانه های جدیدی از قسمت ته در روی آن ترشح و ساخته می شوند.
پا
پای نرم تنان (شکل 3-16) ممکن است به طرق مختلفی جهت حرکت ، اتصال به بستر، یا انجام چندین وظیفه سازش یافته باشد. این اندام، معمولا" درسطح شکمی بوده وساختاری شبیه کف پا دارد که امواج انقباض ماهیچه ای باعث خزیدن جانور می شود. اغلب، ماده مخاطی ترشح شده جهت کمک به چسبیدن یا لغزنده کردن مسیر حرکت در پای نرم تنان کوچکی ترشح می شود که روی مژه ها می لغزند یا سر می خورند. درحلزون ها ودوکفه ای ها، پا به طریقه ي هیدرولیکی با داخل وخارج شدن خون، بیرون می آید و بزرگتر می شود. گونه های حفار، می توانند پا را به درون گل یا شن فروبرند و با استفاده ازفشارخون آن را بزرگتر نمایند. سپس از پا به عنوان لنگری استفاده نموده و بدن خود را به طرف جلو بکشند
توده احشایی
جبه غلافی از پوست می باشد که از توده ي احشایی بیرون آمده، و در هر دو طرف بدن آویخته است . وظیفه ي جبه حفاظت از قسمت های نرم بدن است و بین خود و توده ي احشایی فضایی را ایجاد می کند که حفره ي جبه نام دارد. سطح خارجی جبه، صدف را ترشح می نماید. حفره ي جبه (شکل 3-16) در زندگی نرم تنان نقش مهمی را ایفا می کند. این حفره معمولا"محل قرار گیری اندام های تنفسی (آبشش ها یا شش) است، خود این اندام ها از جبه رشد و نمو می یا بند، و سطح مجاور با محیط(آب یا هوا)جبه نیز در تبادلات گازی نقش دارد. فرآورده های مربوط به دستگاه های گوارشي، دفعی، و تولید مثلی بدرون حفره ي جبه تخلیه می گردند در سرپایان( اسکوئیدها و اختاپوس ها) جبه ي ماهیچه ای و حفره ي آن به منظور ایجاد حرکت سریع جت مانند بکار می رود. دو آبشش، در دو طرف مخالف حفره ي جبه قرار دارند و طوری قرار گرفته اند که این حفره در عمل به یک اتاقک ورودی و یک اتاقک خروجی تقسیم شده است. ترتیب قرارگیری آبشش ها در بسیاری از نرم تنان به روش های مختلفی تغییر یافته است.
صدف
صدف یک نرم تن در صورت وجود، توسط جبه ترشح شده و بوسیله ي آن آسترمی شود. بطور معمول سه لایه در صدف وجود دارد .ضریع( پری اوستراکوم ) لایه خارجی است واز یک ماده آلی به نام کن شیولین ساخته شده است. خود کن شیولین نیز شامل پروتئینی قهوه ای رنگ وکینون تانن دار می باشد. وجود این لایه باعث میشود که لایه های آهکی زیرین در مقابل عمل ساییده شدن جانوران حفار حفاظت شود.لايه ي میانی لایه منشوری (پریسماتیک) است و متشکل از بلورهای متراکم کربنات کلسیم (یا آراگونیت یا کلسیت)است که در زمینه ای پروتئينی قراردارند. این لایه بوسیله حاشیه ي غده ای جبه ترشح می شود و با رشد جانور، اندازه ي صدف از همین لبه ي صدف افزایش می یابد. لایه داخلی لایه یقه (مروارید ساز) است ونزدیک جبه واقع شده و بطور پیوسته بوسیله ي سطح جبه ترشح می شود؛ بطوریکه در طول زندگی جانور به ضخامت این لایه افزوده می شود. لایه یقه (ناکر)آهکی است واز لایه های نازک تشکیل می شود. نرم تنان آب شیرین، معمولا" ضریع ضخیمی دارند که در برابر اسیدهای ایجاد شده در آب بوسیله فساد مواد گیاهی مقاوم است. در بسیاری از نرم تنان دریایی، پریوستراکوم نسبتا" نازک است، وحتی در بعضی از انواع این لایه وجود ندارد. کلسیم موجود در صدف از آب اطراف، خاک یا از غذا گرفته می شود. اولین صدف، در دوره ی لاروی ظاهر می شود و در تمام طول عمر جانور بطور مداوم رشد می یابد.
رده بندی نرم تنان
شکم‌پایان
(Gastropoda) یکی از رده‌های جانوری هستند. این رده پس از حشرات از نظر تنوع بزرگ‌ترین رده جانوری است.
حلزون هاو خاره چسب ها نیز جزئی از شکم‌پایان هستند.
جانوران این رده در صورت داشتن پوسته، پوسته‌ای معمولاً پیچ‌خورده دارند. در اثر پیچ‌خوردگی، بدن آنها تقارن خود را از دست داده‌است. بعضی تک‌جنسی یا هرمافرودیت هستند.
دوکَفه‌ای‌ها (Bivalvia)
رده‌ای از جانوران نرم‌تن هستند. این رده را تبرپایان (Pelecypoda) نیز نامیده‌اند.
دوکفه‌ای‌ها معمولاً صدف‌های دوتکه‌ای دارند که کمابیش متقارن هستند. این رده دارای ۳۰ هزار گونه است که شامل گوش ماهی∗، صدف دو کفه ای∗، صدف خوراکی∗ و نرم‌تن‌ها∗ است.
همه دوکفه‌ای‌ها آبزی هستند برخی از آنها دریازی‌اند و برخی دیگر در آبهای شیرین زندگی می‌کنند.
دوکفه‌ای‌ها سوهانک ندارند و از راه رد کردن آب از خود و غربال کردن خرده‌ریزه‌های درون آب تغذیه می‌کنند.
برخی از دوکفه‌ای‌ها سطح‌زی∗ هستند یعنی خود را به سطوح گوناگون درون آب می‌چسبانند. این کار را گاه از طریق چسباندن رشته‌هایی به نام رَسَنَک ∗ و گاه از طریق سیمانی‌شدن آلی انجام می‌دهند. برخی دیگر درون‌زی∗ هستند یعنی خود را در شن و ماسه یا دیگر رسوبات دفن می‌کنند. اینگونه از دوکفه‌ای‌ها معمولاً پاهای نیرومند ماسه‌کَن دارند. برخی از دوکفه‌ای‌ها قادر به شنا کردن هستند.
بازوپایان
(Brachiopoda) یکی از شاخه‌های اصلی جانوران بی‌مهره هستند.
بازوپایان کف‌زی و دریازی هستند و بدنشان دارای دو کفه می‌باشد و به این خاطر ظاهر ایشان با دوکفه‌ای‌ها همانندی دارد ولی درون این کفه‌ها تفاوت بسیاری بین بازوپایان و دوکفه‌ای‌ها وجود دارد. تفاوت عمده‌ای نیز در تقارن جانبی این کفه‌ها میان این دو گروه وجود دارد.
بازوپایان معمولاً به‌وسیله اندام ساقه مانندی به نام پایچه (pedicle) به ته‌نشست‌های کف حوضه رسوبی متصل می‌شوند. اندازه بازوپایان معمولاً از ۵ میلیمتر تا ۸۰ میلیمتر است.
سَرپایان
(Cephalopods) رده‌ای از جانوران شاخهٔ نرم‌تنان هستند. ویژگی سرپایان، قرینه بودن دو بخش بدن، داشتن سر برجسته، و داشتن بازو یا شاخک است.
از جانوران سرپا میشود هشت پا، ناتیلوس، سپیداج، سرپاور، سرپاور دم کل، سرپاور جهنمیا ،سپیرولا و تانینگیای ایرانی را نام برد.
ناوپایان
(Scaphopoda) یکی از رده‌های جانوران نرم‌تن هستند.
ناوپایان دریازی هستند و حدود ۲۰۰ گونه از آنها شناخته شده است. صدف آنها لوله‌ای شکل است که از هر دو طرف باز است.
گهوارهٔ دریایی یا کیتون
نوعی جانور آبزی ابتدایی است. این جانوران رده چندلاکه‌ای‌ها را تشکیل می‌دهند و این رده ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ گونه را در بر می‌گیرد.
گهواره دریایی جانوری است از شاخهٔ دوسوئیان (Bilateria)، زیرفرمانروی پُریاختگان جانوری (Metazoa) از ردهٔ چندلاکه‌ای‌ها (Polyplacophora). رده چندلاکه‌ای‌ها پیش از این «دوعصبیان» (Amphineura) نامیده می‌شد.
نام کیتون از یونانی آمده و خود آن وام‌واژه‌ای است از زبان‌های سامی که ریشهٔ آن به سومری می‌رسد و به معنی و هم‌ریشه با همان واژهٔ کتان است.
صدف گهواره‌های دریایی از هشت صدفک جداگانه تشکیل شده که در لبه‌های جلو و عقبشان هم‌پوشانی دارند و با این وجود در حرکت به خوبی با یکدیگر جفت‌وجور هستند. این صدف‌ها حفاظت خوبی برای این جانوران هستند و زمانی که هر یک از آنها ناچار شود از لایه‌های پایینی آب بیرون بیاید این صدف‌ها به گونه‌ای جمع می‌شوند که گهوارهٔ دریایی شکلی توپ‌مانند به خود می‌گیرد. صفحه‌های صدفی آنها را سازه‌ای احاطه کرده که اصطلاحاً «کمربند» نامیده میشود.
منبع jelvehayeoloom.blogfa.com
www.zmau.blogfa.com
fa.wikipedia.org
ariaman-mg.ir
