بی مهرگان
بی‌مهرگان گروه بزرگی از جانوران را تشکیل می‌دهند که در همه جای کره زمین پراکنده هستند و شامل شاخه‌ها و رده‌های زیادی هستند.
بیشتر جانوران مانند اغلب گیاهان دارای ساختمان پرسلولی و پیچیده‌ای هستند که به ترازهای اعضا و دستگاهها می‌رسند. عمومی‌ترین صفت جانوران که طی مراحل رشد نیز قبل از همه ظاهر می‌شود تراز سازمانی آنهاست. همه جانوران زندگی را از یک سلول آغاز می‌کنند و برخی از تراز بافت نیز بالاتر نمی‌روند. جانوران را صاحب دو شعبه رده بندی در نظر می‌گیرند.
در شعبه پارازوآ بالاترین تراز سازمانی را بافت تشکیل می‌دهد. این شعبه فقط شاخه اسفنجها را شامل می‌شود. همه جانوران دیگر که به شعبه یومتازوآ متعلق هستند با داشتن اندام و دستگاه مشخص می‌شوند. بی‌مهرگان گروه بزرگی از جانوران را تشکیل می‌دهند که در همه جای کره زمین پراکنده هستند و شامل شاخه‌ها و رده‌های زیادی هستند.
ویژگی ها:
بی مهرگان جانورانی هستند که ستون فقرات و یا اسکلت استخوانی ندارند. دانشمندان نزدیک به یک میلیون گونه در حال حیات از بی مهرگان را شناسایی کرده اند اما اینها تنها بخش کوچکی از تعداد کل بی مهرگان در حال حیات دنیا را تشکیل می دهند. دانشمندان حدس می زنند که شاید 30 میلیون گونه در حال حیات از بی مهرگان در جهان وجود داشته باشد- البته در تمام احتمالات ممکن در این زمینه، هرگز تعداد دقیق گونه های بی مهرگانی که سیاره مان را با آنها شریکیم بیان نمی شود.
اما آن چه که از این گونه آمارهای سرسام آور مشخص می شود این است که بیش از 97 درصد از تمام گونه های جانوری در حال حیات بی مهرگانند. مهره داران یعنی گروهی که ما انسان ها و تمام پستانداران دیگر و نیز پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی ها به آنها تعلق داریم به مراتب تعداد بسیار کمتری را نسبت به عموزاده های بی مهره مان تشکیل می دهیم.
بیش از سی گروه از بی مهرگان وجود دارند. برخی از این گروه ها که شناخته شده ترند عبارتند از: بندپایان، کیسه تنان، خارپوستان، نرم تنان، کرم های حلقوی و اسفنج ها. برخی از گروه هایی که کمتر شناخته شده اند هم عبارتند از: کرم های پهن، نماتدها، روتیفرها، براکئوپودا و بريوزوآ (جانورانی خزه مانند).
تنوع بی مهرگان برای هر کسی که تلاش می کند این گروه از جانوران را بشناسد می تواند خسته کننده باشد. اما با جست و جو در اختلافات بی مهرگان با هم در زمینه های ساده، دانشمندان توانسته اند این گروه بزرگ از جانوران را به زیر گروه هایی تقسیم و به شکل قابل فهم تری طبقه بندی و توصیف کنند.
به عنوان مثال می توان به مفهوم طرح پایه ای یا نقشه بدنی (bauplan) اشاره کرد که هر گروه از بی مهرگان را بر اساس ویژگی های قابل مشاهده ساده به هم می پیوندد. به عنوان نمونه ای در این زمینه می توان به بندپایان اشاره کرد. بندپایان به داشتن بدن های بندبند و زائده های درز دار بین آنها شناخته می شوند. خارپوستان به خاطر تقارن پنج شعاعی خود شناخته شده اند (تقارن پنج شعاعی نوعی تقارن است که اجزای بدن در طول 5 شعاع تقارن مرتب شده اند.) کیسه تنان به خاطر تقارن شعاعی خود (قطعات مختلف به طور متقارن حول یک نقطه مرکزی مرتب شده اند) و شاخک هایی که دور دهانشان را محاصره کرده اند شناخته می شوند.
از آن جایی که بی مهرگان خیلی متنوعند، بحث درباره ویژگی های کلی مشترک بین همه بی مهرگان تقریباً غیر ممکن است و ارزشی ندارد. تنها صفتی که بی مهرگان را به هم پیوند می دهد نداشتن ستون مهرها یا ستون فقرات است. اما این ویژگی مشترک بینش مفید اندکی درباره زیست شناسی بی مهرگان برای ما فراهم می کند.
گروه بندی جانوران بر اساس این است که آیا ستون فقرات دارند یا ندارند. در حالی که این تقسیم بندی کلی مانند این است که جانوران را به دو دسته جانورانی که می توانند پرواز کنند (مانند بیشتر حشرات، پرندگان و خفاش ها) و آنهایی که نمی توانند پرواز کنند (مانند دم پایان یا فنردمان(springtails) ، خزندگان، دوزیستان، ماهی ها و پستانداران به غیر از خفاش ها) تقسیم بندی کنیم و تفاوت ها را هم بر اساس آن طراحی کنیم.
در رابطه با بی مهرگان مفیدتر آن است که ویژگی های گروه های اصلی آنها مانند بندپایان، کیسه تنان، خارپوستان، نرم تنان و مانند آنها را یاد بگیریم. در این سطح از طبقه بندی، بیشتر می توان درباره مطابقت ها و اشتراکات آنها، آناتومی و تاریخچه تکاملیشان سخن گفت تا این که همیشه از همه بی مهرگان به عنوان یک گروه بزرگ صحبت کرد.
به این ترتیب نکته های اصلی ای که درباره بی مهرگان می توان گفت این است که آنها فاقد ستون مهره ها و اسکلت استخوانی هستند، شمار و تنوع زیادی دارند و برای درک عمیق تر بی مهرگان، بهتر است گروه های مختلف بی مهرگان را به صورت جداگانه بررسی کنیم.
طبقه بندی:
بی مهرگان براساس این سلسله مراتب طبقه بندی شده اند: جانوران- بی مهرگان
نرم تنان: نرم تنان به جز چند نمونه ی محدود در آب زندگی می کنند، بدن آن ها نرم است و بیشترشان صدف دارند. حلزون، هشت پا و صدف دو کفه ای از دسته نرم تنان هستند که در شکل زیر می بینید.
خارتنان: این دسته از جانوران کمی عجیب به نظر می رسند،زیرا دستگاه تنفس، گردش خون و دفع ندارند، و به جای آن دستگاه گردش آب دارند که نیاز سلول را تامین می کند. توتیا، ستاره شکننده، ستاره دریایی از دسته ی خارتنان حساب می شوند که در شکل زیر می بینید.
اسفنج ها: این جانوران آبزی دارای ساختمان بدنی بسیار ساده و فاقد هرگونه اندام و دستگاهی هستند. آن ها وسیله حرکتی ندارند. در سطح بدن اسفنج ها سوراخ های فراوان وجود دارد که از طریق آن ها آب به درون حفره داخلی بدن می شود. سلول های بدن اسفنج می تواند اکسیژن، موادغذایی و مواد لازم را از آب بگیرد و مود زاید را به آب بریزد. در شکل زیر نوعی اسفنج را می بینید.
کرم ها: کرم ها گروه بسیار بزرگی از جانوران هستند که اقسام زیادی دارند، کرم ها در آب های شور، شیرین، خاک، بدن جانوران و گیهان زندگی می کنند. کرم ها بدنی نرم و بدون اسکلت دارند که بر اساس ساختمان بدن خود به سه دسته حلقوی، لوله ای، و پهن طبقه بندی می شوند که در نوشتار بعدی به تفصیل به شرح انواع آن ها خواهیم پرداخت.
بندپایان: بندپایان اسکلت خارجی و سختی دارند. بدن و اندام های حرکتی آن ها بند بند است. حشرات فراوان ترین بندپایان هستند. عنکبوت ها، خرچنگ ها و هزار پاها از گروه بندپایان هستند.
منبع daneshnameh.roshd.ir
article.tebyan.net
article.tebyan.net
fa.wikipedia.org
