خار پوستان
خارپوستان گروه بزرگی از جانوران دریایی را تشکیل می‌دهند که از لحاظ ساختمان بدنی با دیگر بی‌مهرگان تفاوت اساسی دارند.
شاخه خارپوستان (Echinodermata) یکی از شاخه‌های مهم جانوران بی‌مهره محسوب شده و در بردارنده 8000 گونه زنده و حدود 30000 گونه فسیل می‌باشد. این گروه از جانوران تماما دریازی بوده و در اعماق مختلف و آب و هوایی متفاوت به سر می‌برند. منشا خارپوستان به دوره کامبرین ، یعنی حدودا 600 میلیون سال قبل برمی‌گردد. از این گروه از جانوران 6 رده باقی مانده باقی مانده است.
بدن این جانوران از صفحاتی با خارهای آهکی پوشیده شده‌است. بدن دارای تقارن دوطرفه و گاهی اوقات تقارن پنج‌تایی است. تعدادی از آنها زندگی ثابت داشته و گروهی به طور آزاد زندگی می‌کنند. خارپوستان دارای سامانه جریان آب در بدن بوده که با سایر بی‌مهرگان تفاوت اساسی دارند.
خارپوستان تنها جانورانی هستند که دارای پنج قسمت اصلی در بدنشان می‌باشند آنها دارای پوسته سفید و سختی هستند که ممکن است روی آنها تیغه‌هایی باشد خارپوستان توسط صدها پای لوله مانند پر از مایع حرکت می‌کنند آن‌هایی که فقط در دریا زندگی می‌کنند شامل ستاره شکننده، ستاره دریایی، خارپوست دریایی و خیار دریایی می‌شوند بیشتر این جانوران در آبهای کم عمق زندگی می‌کنند اما ستاره‌های ظریف در عمق دریا زندگی می‌کنند.
خارپوستان در میان بی مهرگان، نزدیکترین شاخه به شاخه مهره‌داران هستند. خارپوستان اسکلت داخلی دارند اما نه شبیه به انسان‌ها. در واقع اسکلت آنها از یک تعداد صفحات تشکیل شده‌است که توسط یک لایه نازک خارجی پوشیده شده، بطوریکه عملاً به‌نظر میرسد که اسکلت آنها خارجی است.
در حدود ۶۵۰۰ گونه از خارپوستان وجود دارد و آنها در دریاهای سراسر جهان پراکنده هستند ستاره‌های دریایی عموماً گوشتخوار هستند اما بعضی گونه‌ها از گیاهان کوچک یا ریزه‌های غذا که در بستر دریا قرار دارند استفاده می‌کنند.
ستاره‌های ظریف دریایی به تعداد زیاد در بستر دریاها و تا عمق (۲۵۰۰) ۷۶۲۰ متری یافت می‌شوند ستاره ماهی معمولی اقیانوس اطلس می‌تواند پوسته صدف خوراکی را بشکافد شکم خود را از لای شکاف (۵۰/۱ اینچ)۵/۰ میلی متر در ان وارد کند و صدف درون آن را بخورد بیشتر گونه‌های ستاره ماهی‌ها دارای پنج دست هستند اما بعضی تا پنجاه دست هم دارند.
ستاره‌های دریایی معمولاً دارای پنج دست هستند (یا بیشتر ضریب ۵ تعداد دستهای آنها خواهد بود) ستاره دریایی از دست‌هایش برای بازکردن پوست صدفها و حلزونها استفاده می‌کند.
توصیف
خارپوستان، دریازی و اکثراً کف‌زی هستند. دارای تقارن شعاعی در زمان بلوغ ولی دو طرفه در دورهٔ لاروی، دارای پوشش آهکی به صورت خار یا حلقه‌های آهکی، فاقد سر و بدن بندبند، و دارای دستگاه گوارش ساده ولی کامل‌اند.[۱]
تنفس آنها از طریق آبششهای پوستی معلق و شبکهٔ آوندی است و فاقد دستگاه دفعی وازنشی مخصوص‌اند ولی سلولهای آمیبی موجود در مایع حفرهٔ عمومی بدن این امر را انجام می‌دهند. فاقد دستگاه گردش خون ولی دارای دستگاه خونی‌اند.
دستگاه عصبی خارپوستان شامل سلولها و فیبرهای عصبی، حفرهٔ عمومی در برگیرندهٔ سه قسمت احشایی، شبکهٔ آبی و دستگاه خونی در دورهٔ لاروی است. اندامهای جنسی نر و ماده جدا و غدد جنسی بزرگ با مجاری جنسی ساده دارند. تولید مثل آنها به صورت جنسی، لقاح بیرونی، رشد غیرمستقیم از طریق مراحل لاروی است. دارای قابلیت خودبرشی هستند.
اختصاصات
آبزی بوده و همگی در آب دریا آزادانه شنا می‌کنند.
لارو خارپوستان دارای دگردیسی کامل بوده و تقارن دوجانبی دارد.
خارپوستان فاقد سر می‌باشند و تقارن در جانور بالغ ، اساسا پنج وجهی است.
دارای حفره عمومی یا سلوم بوده (سلومات) و حفره عمومی آنها از نظر منشا آنتروسل است.
حفره عمومی در مرحله جنینی ، سه قسمتی بوده و این سه حفره در مرحله بلوغ در اثر نمو خود به سیستم گردش آب ، فضای سلومیک عمومی و axocoel تبدیل می‌شوند.
خارپوستان دارای یک سیستم گردش آب پیچیده می‌باشند که متشکل از یک سری مجاری سلولی و زواید سطحی است که مجموعا تشکیل پاهای لوله‌ای را می‌دهند.
اسکلت داخلی و درمی بوده و مرکب از استخوانچه‌هایی از جنس کربنات کلسیم می‌باشد.
هیچ‌گونه اندام دفعی در این جانوران مشاهده نمی‌شود.
جنسها از یکدیگر جدا بوده و لقاح خارجی می‌باشد.
نمو تخم به صورت شعاعی بوده. این گروه از جانوران جزء دوتروستومها محسوب می‌شوند. بدین معنی که مخرج از بلاستوپور جنینی مشتق می‌گردد.
رده بندی خارپوستان
رده لاله‌وشان
لاله‌های دریایی ، ستارگان پری ، بدن فنجان مانند است. آزادند یا به جایی می‌چسبند. اسکلت داخلی فقط به منطقه پایه در جهت مخالف دهان محدود است. طرف دهان پوستی است و بازوها منشعب هستند. پاهای لوله‌ای گیرنده غذا دارند.
رده خیار سانان
خیارهای دریایی تقارن دو طرفی ثانویه دارند. در منطقه دهان بازو وجود دارد. محور دهان _ مخرجی افقی است.
رده ستاره سانان
ستاره‌های دریایی بدن ستاره مانند دارند. پاهای لوله‌ای وسیله حرکت هستند و از میان صفحات اسکلت داخلی بیرون می‌آیند.
رده مارسانان
ستاره‌های شکننده و ستاره‌های سبدی. بدن ستاره مانند است و بازوهای دراز و بسیار قابل انعطاف دارند. پاهای لوله‌ای کم شده‌اند. بدون روده یا مخرج هستند.
رده خارداران
توتیا و دلار ماسه‌ای. بدن کروی یا پهن دارند. فاقد بازو هستند. اسکلت داخلی جوش خورده و غیر قابل انعطاف است و سوراخهایی دارد که پاهای لوله‌ای و خارهای متحرک از آنها خارج می‌شوند.
ساختمان بدن
خارپوستان جانورانی با تقارن پنج وجهی می‌باشند. 6 راسته خارپوستان از روی شکل ظاهری خود و نحوه قرارگیری صفحات آمبولاکرال که دربردارنده پاهای آمبولاکرال‌اند و صفحات بین آمبولاکرال که فاقد پا می‌باشند تشخیص داده می‌شوند. دهان در مرکز صفحه دهانی قرار گرفته و مخرج در صورت وجود در صفحه مقابل آن واقع شده است.
حفره عمومی
در خارپوستان اساسا سه سلوم وجود دارد. سلوم احشایی ، سلوم خونی و سلوم گردش آب. اساس ساختمانی این حفرات عمومی در تمام اعضای شاخه خارپوستان تقریبا یکسان است. حفره عمومی اصلی ، سلوم حول احشایی است که گاهی اوقات توسط توده‌های بافتی پوشیده می‌شود نظیر کرینوئیدها و گاهی نیز نظیر افیوروئیدها توسط کیسه‌ها اشغال شده است. فضای حول احشایی در بازوها نیز امتداد یافته و توسط صفاق دربرگیرنده اندامها کم و بیش تقسیم شده است. باقیمانده سلوم احشایی ، متشکل از فضاهای کوچکی است که در ارتباط با سیستم عصبی ، خون و غدد تناسلی می‌باشند.
حرکت
ساختمان پایه و مکانیسم حرکت در تمام خارپوستان تقریبا از یک طرح کلی تبعیت می‌کند. مجاری جانبی که پاها و کانالهای آبی اتصال دارند دارای دریچه‌ای می‌باشند که از برگشت آب به کانال اصلی آب جلوگیری به عمل می‌آورد. پاها و آمپولها با سیستم مجاری آبی در ارتباط بوده و توسط بافت پوششی مفروش کننده مجاری آبی پوشیده شده‌اند. هر پا شامل لایه‌های اپیدرم ، درم ، لایه عضلانی و پوششی از صفاق آمبولاکرالی می‌باشند و آمپولها دارای صفاق دور احشایی ، بافت پیوندی ، بافت عضلانی و پوشش صفاقی هستند که دیواره بدن آنها را تشکیل می‌دهد.
هنگامی که دریچه های موجود در مجاری جانبی بسته می‌شوند انقباض عضلات آمپولی موجب رانده شدن آب از آمپول به درون پاها می‌شود. بافت پیوندی موجود در دیواره پاها مانع از اتساع پاها شده و موجب طویل شدن آنها می‌شود. هنگامی که عضلات طولی منقبض شود موجب کوتاه شدن پا و برگشت به درون آمپول می‌شود. چنانچه عضلات طولی پا منقبض شود موجب کوتاه شدن پا و برگشت مایع به درون آمپول می‌شود. چنانچه عضلات طولی یک طرف انقباض حاصل کند پا خم خواهد شد.
تغذیه و گوارش
در خارپوستان دستگاه گوارش پیچیدگی زیادی نداشته و ساده‌ترین ساختمان را می‌توان در آمینوروئیدها مشاهده نمود. در آمینوروئیدها دهان در مرکز غشای پرسیتومی واقع شده و توسط اسکلت بازویی که تشکیل دستگاه آرواره‌ای را می‌دهد پوشیده شده است. به دنبال دهان ، مری واقع شده که به معده کیسه‌ای شکلی ختم می‌شود. معده به طرف خارج برآمدگیهایی ایجاد می‌کند که فضای صفحه مرکزی را تقریبا اشغال می‌نمایند. آمینوروئیدها فاقد مخرج می‌باشند حال آنکه در آستروئیدها و کرینوئیدها روده کامل ولی بسیار ساده است.
نحوه تغذیه در خارپوستان مختلف اندکی متفاوت است. مواد غذایی در اثر فعالیت عضلات ابتدای دستگاه گوارش به درون روده راه می‌یابد. در تمام خارپوستان به استثنای هلوتورینها ، حرکات مژکی مژه‌های سلولهای گاسترودرم نیز در این عمل دخالت می‌کنند. هلوتورینها دارای تانتاکولهای کوتاهی در اطراف دهان خود می باشند.
دفع
خارپوستان فاقد هر گونه دستگاه دفعی می باشد اما دفع مواد زاید به طرق متفاوتی انجام می‌گیرد. اکثر خارپوستان آمونوتلیک (ماده دفعی آنها آمونیاک است) می باشند. اما بعضی از آنها ترکیبات زاید دیگری دفع می‌کنند.
تنظیم فشار اسمزی
خارپوستان توانایی کمی در کنترل ورود و خروج آب و نمک از بدن دارند. قسمتهایی از بدن آنها نسبت به آب و کاتیونها و آنیونها نفوذپذیر می‌باشد. از این‌روسلولهای تشکیل دهنده سطح بدن برای کنترل ورود و خروج کاتیونها و آنیونها باید انرژی بیشتری در مقایسه با سایر جانوران مصرف کنند.
تنفس
خارپوستان دارای تنفس هوازی می‌باشند اما اکثرا قادر به تنظیم به تغییرات تنفسی نمی‌باشند. میزان جذب اکسیژن در ستاره‌های دریایی و اکینوئیدها به میزان اکسیژن موجود در محیط بستگی داشته در شرایط عادی ، فاقد فاکتور به ایمنی می‌باشند.
اندامهای حسی
سلولهای عصبی در خارپوستان شبیه سایر بی‌مهرگان می‌باشد یعنی به گودالهای حسی ختم شده و دارای الیافی قاعده‌ای هستند که با شبکه عصبی ارتباط دارد. بعضی موارد این سلولها تشکیل جوانه‌های حسی را می دهند. این سلولها غالبا در غشای پریستومی یا اطراف معقد و دهان متمرکز شده و تعداد بی‌شماری از آنها نیز نزدیک مخرج یافت می‌شوند.
تولید مثل
تولید مثل درگروههای مختلف خارپوستان اندکی متفاوت می‌باشد. جنسها از یکدیگر جدا و لقاح خارجی است.
رویاندن دوباره
در صورتی که یکی از دستهای ستاره دریایی یا ستاره شکننده قطع شود آنها به سادگی در جای آن یک دست دیگر می‌رویانند زخم به سرعت التیام می‌یابد و بعد از چند هفته مراحل بازسازی (رویش مجدد)کامل می‌شود در بیشتر گونه‌ها قسمت اصلی بدن عمل رویش دوباره دست قطع شده را انجام می‌دهد اما در گروه‌های دیگر خود دست قطع شده می‌تواند یک دست جدید و قسمت‌های مختلف بدن را در محل زخم برویاند و نهایتاً تبدیل به یک حیوان کامل گردد بعضی از گونه‌ها از این خاصیت برای تولید مثل استفاده می‌کنند یعنی یک دست را مخصوصاً از خود جدا کرده و آن دست یک بدن جدید روی خود می‌رویاند.
خارپوست دریایی خوراکی به آرامی روی سنگها می‌خزد و از پنج عدد آرواره اش برای تراشیدن جلبکها و حیوانات میکروسکوپی استفاده می‌کند بدن او توسط یک پوسته سخت و تعداد زیادی از تیغهای ظریف پوشیده شده‌است خارپوست دریایی با استفاده از پای باریک و لوله‌ای شکلش برای حرکت و جمع کردن تکه خزه‌های دریایی استفاده می‌کند خزه‌های دریایی به عنوان استتار عمل کرده و خارپوست دریایی را از حمله خوکهای آبی سگهای آبی و دیگر شکارچیان حفظ می‌کنند.
خیار دریایی حیوان خزنده‌ای است که به آهستگی به روی گل سنگها یا صخره‌ها می‌خزد و تکه‌های غذا را از محیط اطراف جمع کرده و مصرف می‌کند دستهای او مایع چسبنده‌ای ترشح می‌کند که جمع آوری غذا از روی زمین را برای او آسان می‌کند پاهای ردیفی قرمز روشن و مجموعه دستهای تغذیه کننده بنفش و زرد بسیاری از گونه‌های خیار دریایی برای استتار مناسب نمی‌باشند.
ستاره دریایی تاج خاری کاملاً مسلح است به طوری که توسط ردیفهایی از تیغهای بلند محافظت می‌شود او از طریق جلو بردن شکمش به‌وسیله قرار دادن دهانش روی پولیپهای مرجانی از مرجانها تغذیه می‌کند او ماده هضم کننده را روی پولیپها می‌ریزد و بعد آنها را جذب می‌کند در قسمت‌های از صخره‌های گریت بریر در استرالیا جمعیت این ستاره دریایی به میزان قابل توجهی رشد کرده و بخش عظیمی ازمرجانها را از بین برده‌اند.
منبع daneshnameh.roshd.ir
fa.wikipedia.org
